Jan III Sobieski, herbu Janina (ur. 17 sierpnia 1629 w Olesku pod Lwowem, zm. 17 czerwca 1696 w Warszawie) – król Polski od 1674. Od 1656 chorąży koronny, od 1665 marszałek wielki, od 1666 hetman polny koronny, a od 1668 hetman wielki koronny. Od 1665 był żonaty z Francuzką Marią Kazimierą d'Arquien (Marysieńką), córką francuskiego markiza Henryka d'Arquien. Dzieci: synowie: Jakub Ludwik Sobieski, ożeniony z Jadwigą Neuburską, siostrą żony cesarza Leopolda I. Jakub Sobieski po śmierci ojca pretendował do tronu polskiego Aleksander Benedykt Konstanty Władysław, ożeniony z Marią Józefą Wessel (dwórką) córki: Teresa Kunegunda – ożeniona z elektorem bawarskim Maksymilianem Emanuelem cztery inne córki, które zmarły we wczesnym dzieciństwie lub wkrótce po urodzeniu.
Jan Sobieski pochodził ze znanego rodu Sobieskich z Sobieszyna. Jego ojciec, Jakub, pod koniec życia był kasztelanem krakowskim. Po matce, Zofii Teofili z Daniłowiczów, Jan był spokrewniony z potężnym rodem Żółkiewskich. Był prawnukiem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego.
Otrzymał staranne wykształcenie, uczęszczał do Kolegium Nowodworskiego w Krakowie i studiował na Wydziale Filozoficznym Akademii Jagiellońskiej. Po studiach, wraz z bratem Markiem, przebywał dwa lata za granicą, zwiedzając kraje Europy Zachodniej. Nabył wtedy znajomość języków łacińskiego, francuskiego, niemieckiego i włoskiego.
Do kraju bracia wrócili w 1648, w trakcie trwania Powstania Chmielnickiego. Obaj zaciągnęli się do wojska i jako rotmistrze, na czele własnych chorągwi, przeszli chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem. Rok później Marek zginął w niewoli tatarskiej, Jan zaś wziął udział w poselstwie do Turcji. W Stambule zaznajomił się z organizacją imperium osmańskiego i poznał język tatarski. Po powrocie brał udział w wojnie z Rosją, walczył pod Ochmatowem i, w randze pułkownika, pod Beresteczkiem.
Na początku "potopu szwedzkiego" wraz z wieloma innymi oddziałami oddał się pod Unieściem pod protekcję króla szwedzkiego Karola X Gustawa, któremu służył później przez prawie rok. Jednak w kwietniu 1656 walczył już u boku króla polskiego Jana II Kazimierza i wsławił się w 3-
Jako członek stronnictwa profrancuskiego, w czasie rokoszu Lubomirskiego Sobieski stanął po stronie króla Jana Kazimierza.
W 1667 Sobieski pobił pod Podhajcami Kozaków i Tatarów, a w 1673, już jako wielki hetman koronny, odniósł świetne zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem.
Gdy w listopadzie 1673 zmarł król Michał Korybut Wiśniowiecki, szlachta na sejmie elekcyjnym, jedynie przy sprzeciwie części posłów litewskich, wybrała 19 maja 1674 na jego następcę Jana III Sobieskiego. Znaczną rolę w elekcji odegrała Marysieńka, żona Sobieskiego.
Za najpilniejsze zadanie dla Rzeczypospolitej król Jan III Sobieski uznał zawarcie pokoju z Turcją, odzyskanie ważnego strategicznie Kamieńca Podolskiego i przerwanie nieustannego pasma wojen na południowych granicach państwa. W tym celu jesienią 1674 Rzeczpospolita wznowiła działania wojenne na froncie tureckim. Zdobyty został Bar i Reszków, a zablokowany Kamieniec Podolski. Na więcej Sobieskiego nie było stać, gdyż hetman litewski Michał Pac zabrał wojska litewskie i wrócił na Litwę. Była to oczywista zdrada, jaką Pac ukartował w porozumieniu z Brandenburgią, której Sobieski zamierzał odebrać Prusy Książęce po zawarciu pokoju z Turkami. Zamiary te zresztą spełzły na niczym, głównie dlatego, że Brandenburgia sprzymierzyła się z Francją.
W 1675 Tatarzy nowymi siłami znów przekroczyli Dniestr, ale nie potrafili zdobyć Żórawna. Po rozejmie Kamieniec Podolski pozostał przy Turcji, lecz zwróciła ona Białą Cerkiew. Przez kolejnych 7 lat Polska nie wojowała. W kraju narastała opozycja przeciwko królowi, opłacana złotem przez Austrię i Brandenburgię. W Małopolsce uknuto nawet spisek detronizacyjny, by obalić Jana III Sobieskiego, a tron przekazać niemieckiemu księciu Karolowi Lotaryńskiemu, ożenionemu z wdową po królu Michale Korybucie Wiśniowieckim.
Kierując się swym wielkim doświadczeniem wojennym, Sobieski zreformował wojska Rzeczpospolitej, zmieniając ich organizację i wyposażenie. Z oddziałów piechoty ostatecznie znikła pika, natomiast wszyscy muszkieterzy zostali wyposażeni w berdysze. Zwiększyło się znaczenie artylerii i dragonii, w ataku ciężkozbrojna husaria pozostawała główną siłą przełamującą.
W marcu 1683 Rzeczpospolita odwróciła się od Francji, zawierając sojusz z cesarzem Austrii |Leopoldem I przeciwko Turcji, będącej sojuszniczką Francji. Turcy szykowali się wtedy do wielkiej wyprawy wojennej i Sobieski obawiał się, że uderzą z terenu Podola na Rzeczpospolitą, na Lwów i Kraków. Fortyfikował więc te miasta i zarządził zaciąg do wojska. Turcja uderzyła jednakże na Austrię i po trzech miesiącach armia wielkiego wezyra Kara Mustafy obległa Wiedeń. Nie czekając na posiłki litewskie, Sobieski z wojskiem koronnym pomaszerował na odsiecz stolicy austriackiej. Pod jego dowództwem, w dniu 12 września 1683 rozegrała się wielka bitwa pod Wiedniem, która zakończyła się pogromem Turków. Potem w marszu przez Węgry za cofającymi się Turkami, Sobieski odniósł jeszcze jedno znaczące zwycięstwo pod Parkanami, a w grudniu wraz z całym swym wojskiem wrócił do Krakowa.
W 1684 Rzeczpospolita weszła w skład Świętej Ligi zawiązanej przez Austrię, Wenecję i papieski Rzym przeciwko Turcji. Wojna z Turcją trwała więc dalej i w następnych latach Polacy podjęli kilka wypraw na Podole, Mołdawię i Wołoszczyznę, jednakże bez istotnych sukcesów militarnych. Koncentrując się na wojnach z Turcją, Sobieski nie potrafił już zreformować ustroju państwa, zdobyć terenów nadbałtyckich, ani zabezpieczyć tronu dla swego najstarszego syna Jakuba. Jedynie, zabiegając o poparcie Rosji w wojnie z Turkami, zawarł w 1686 w Moskwie pokój Grzymułtowskiego, w którym potwierdzone zostały warunki układu pokojowego z Andruszowa sprzed 20 lat.
W międzyczasie na dworach magnackich rozkwitały bujnie intrygi i waśnie o wpływy, władzę i pieniądze. Sejmy zrywane były przez liberum veto, wojska koronne były wykorzystywane przez hetmanów i magnatów do prywatnych celów, rosła anarchia i rozbój w królestwie. Wszystko to przyczyniało się do stopniowego załamywania się struktur państwowych i upadku prestiżu króla, pogłębionego dodatkowo przez klęskę wojennej wyprawy do Mołdawii w 1691.
W okresie panowania Sobieskiego powstało wiele budowli, m.in.: pałac w Wilanowie, pałac Krasińskich w Warszawie, zamek Lubomirskich w Wiśniczu, kościół Bernardynów obok Wawelu i kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie. Król często przebywał we Lwowie, miał tam w Rynku własną kamienicę, był władcą szczególnie przez Lwowian ukochanym.
Po długotrwałej chorobie, król Jan III Sobieski zmarł w Wilanowie 17 czerwca 1696 na atak serca. Jego żona Maria Kazimiera zmarła w roku 1716 w Blois, we Francji. Oboje są pochowani na Wawelu w Krakowie. Tron po Janie III Sobieskim przypadł Augustowi II Mocnemu, z saskiej dynastii Wettinów.
Bitwy pod dowództwem Jana III Sobieskiego:
Podhajce (1667)
Bracław (1671)
Mohylów (1671)
Kalnik (1671)
Krasnobród (1672)
Niemirów (1672)
Komarno (1672)
Kałusz (1672)
Chocim (1673)
Bar (1674)
Lwów (1675)
Trembowla (1675)
Wojniłów (1675)
Żurawno (1676)
Wiedeń (1683)
Parkany (1683)
Jazłowiec (1684)
Żwaniec (1684)
Jassy (1686)
Suczawa (1691)
Źródło: wikipedia.org